در ابتدا اختلال کمبود توجه و تمرکز (بیش فعالی) یا ADHD به عنوان یک اختلال دوران کودکی در نظر گرفته می شد. بسیاری از افراد، تصویری که از ADHD به ذهنشان خطور می کند، تصویر پسربچه هفت هشت ساله ای است که نمی تواند سر کلاس درس بنشیند. اما این یک تصویر بسیار ناقص از ADHD است. در دهه های اخیر، دانشمندان به درک عمیق تری از ADHD رسیده اند. آنها پی بردند این موضوع می تواند اختلالی مادام العمر باشد که عواقب مادام العمری نیز به همراه داشته باشد.
تخمین در مورد شیوع ADHD متفاوت است، اما داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها حاکی از این است که در سال 2019، 8.8 درصد از کودکان 3 تا 17 ساله مبتلا به ADHD بودند که این شیوع از دهه 1990 در حال گسترش بوده است.
در واقع ADHD یک اختلال با زیربنای بیولوژیکی است و چندین دهه تحقیقات انجام شده نشان می دهد در بسیاری از افراد مبتلا، مولفه ای ژنتیکی وجود دارد. ژن هایی که با ADHD در ارتباط هستند با ماده شیمیایی موجود در مغز که دوپامین نامیده می شود، مرتبطند. دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به انتقال سیگنال ها از عصبی به عصب دیگر کمک می کند و در تحریک واکنش ها و حرکات هیجانی نقش مهمی دارد. بنابراین، افراد مبتلا به ADHD ممکن است در تنظیم توجه و هیجان، ایجاد انگیزه و در کنترل شناخت خود مشکل داشته باشند، زیرا ماده شیمیایی موجود در مغز آنها، یعنی دوپامین، کمی متفاوت تر از افراد عادی عمل می کند.
در صورت عدم درمان در کودکان، مشکل کنترل رفتار و بیش فعالی به مشکل عدم توجه در مدرسه تبدیل می شود. با افزایش سن، شاهد تغییرات اندکی در علائم ADHD خواهیم بود. در نوجوانان، شاهد کاهش بیش فعالی و تغییر آن به سمت بسیاری از اختلالات مربوط به کنترل توجه، توانایی برای سازماندهی امور، با انگیزه ماندن و غلبه بر اهمال کاری هستیم.
در بزرگسالی نیز این اختلال تغییرات بیشتری می کند. شما خواهید دید که افراد، با مسائلی که در ادامه آمده است، دست و پنجه نرم می کنند:
در نتیجه، رابطه ای بین مدیریت فکر و نحوه عملکرد شما وجود دارد که ADHD را در طول زندگی تان به شما پیوند می‌دهد.
هرچند، باید عواملی وجود داشته باشد تا در مورد کسی تشخیص بالینی صحیح ADHD داده شود. برای تشخیص بیش فعالی، فرد باید الگوی رفتاری که مربوط به توجه، انگیزه و کنترل شناختی است را نشان دهد. همچنین باید این الگوها به قدری شدید باشند که مشکلی جدی در زندگی فرد ایجاد کنند. زیرا هر کسی ممکن است گاهی اوقات در انجام کارهایش و تمرکز کردن مشکل داشته باشد. یک فرد مبتلا به ADHD این مشکل را مانند یک الگو در موقعیت های مختلف تجربه خواهد کرد مانند خانه، محل کار، مدرسه، هنگام انجام فعالیت های اجتماعی و ….
افراد مبتلا به ADHD به خاطر این اختلال و علائمی که دارند، در زندگی خود با مشکلات واقعی روبرو خواهند شد. مثلا برای محصلین، نمرات آنها به اندازه ای که می توانستند بالا نیست، یا برای افراد شاغل، این مشکل با عدم توانایی در نگه داشتن شغل، خودش را نشان می دهد. از نظر اجتماعی، ممکن است در روابط با افراد دیگر دچار مشکل شده یا در حفظ یک رابطه عاشقانه موفق نباشند زیرا در کنترل افکار و رفتارهای خود مشکل دارند.
مطالعه ای در دهه 1990 انجام شد و در آن حدود 500 کودک مبتلا به ADHD درمان‌های مختلفی از قبیل درمان‌های دارویی، روان درمانی و یا ترکیبی از هر دو را دریافت کردند. سپس این کودکان تا زمانی که حدودا 25 ساله شوند، تحت نظر قرار گرفتند. هر دو سال یکبار بررسی انجام شد و با پرسش از والدین، معلمان و خودشان دریافتند که علائم و عملکرد این کودکان چگونه است.
با این مطالعه مشخص شد که تنها حدود 10٪ از این کودکان به طور پیوسته سطح بالایی از ADHD را تا سن 25 سالگی داشته اند. حدود 10٪ دیگر از آنها توانسته بودند بر ADHD خود غلبه کرده و کاملا بهبود یابند. بسیاری از افراد هم جایی در وسط قرار گرفته بودند. شرایط آنها در گذر زمان و بسته به موقعیت، بالا یا پایین می شد. بنابراین، ممکن است سال‌هایی در زندگی آنها وجود داشته باشد که ADHD آنها در شدیدترین حالت نسبت به سال‌های دیگر زندگی باشد که در این صورت، سؤالات زیادی در مورد اینکه چه چیزی باعث این نوسانات می‌شود به وجود می آید.
پس تعجبی ندارد که افراد با ADHD دست و پنجه نرم کنند، زیرا این بیماری به عنوان یک اختلال با زمینه بیولوژیکی که مزمن نیز هست، شناخته شده است، مانند دیابت یا هر بیماری دیگری که با آن به دنیا می آیید و در زندگی با آن مبارزه می کنید و درگیر هستید. اگرچه می‌توان آن را مدیریت کرده و به افراد آموزش داد تا بهتر عمل کنند.
لازم به ذکر است که همه افراد در طول تحقیق به مدت 14 ماه تحت درمان بودند و در تیم تحقیقاتی درمان هایی را به عنوان بخشی از این تحقیق دریافت کردند. بعد از آن، دیگر از طرف تیم تحقیقاتی درمانی دریافت نکردند، اما بسیاری از آنها در شرایط دیگر تحت درمان دارویی یا روان درمانی قرار گرفتند.
ADHD در بزرگسالی
در سال‌های اخیر تعداد افرادی که برای اولین بار در بزرگسالی تشخیص ADHD داده شده، افزایش یافته است. حال این سوال مطرح می شود که آیا امکان ابتلا به ADHD در بزرگسالی وجود دارد یا افرادی که در بزرگسالی تشخیص این اختلال داده می‌شود احتمالا در کودکی آن را داشته‌اند، اما در آن زمان تشخیص داده نشده است.
در پاسخ به این سوال باید گفت، گروهی از افراد وجود دارند که « ADHD دیر شناسایی شده» نام می گیرند. به این معنی که آنها احتمالا در تمام زندگی ADHD یا تمایلاتی شبیه به آن داشته اند، اما به دلایل مختلف، تا آن زمان، متوجه این موضوع نشده اند. زیرا برخی از این عوامل منجر به عدم کشف این اختلال در آنها شده است. به طور مثال، ADHD در دختران و زنان بسیار کمتر تشخیص داده شده است، زیرا برخی از آنها خیلی بیش فعال نیستند و علائم شدیدی نشان نمی دهند. بنابراین گاهی اوقات، فکر می‌کنند که چنین اختلالی در آنها نبوده و به دنبال تشخیص و شناسایی آن نبوده اند. همچنین در افراد غیر سفیدپوست یا افرادی از سایر فرهنگ‌ها، که مشکلات سلامت روان را جدی نمی گیرند، این موضوع به رسمیت شناخته نشده است.
در سیستم مدرسه ای که مربیان آن آموخته اند مراقب بچه‌هایی که در این زمینه مشکل دارند باشند، ADHD در سنین پایین تر تشخیص داده شده. با این حال، همچنان آمار ADHD در کودکان در حدود 8٪ و در بزرگسالان حدود 3٪ است.
گاهی این سوال مطرح می شود با توجه به اینکه ADHD یک اختلال مزمن است، پس همچنان افراد زیادی هستند که دچار آن می باشند. آیا ممکن است این مساله در بزرگسالی خودش را نشان دهد و قبل از آن هیچ علائمی در فرد وجود نداشته باشد؟ پاسخ به این سوال موضوعی بحث برانگیز است و بستگی به تعریف شما از ADHD دارد، زیرا اگر مشکل را در توجه، تمرکز، کنترل رفتار یا افکار فرد به عنوان نوعی از ADHD در نظر بگیرید، ممکن است بتوانید بگویید بله، زیرا گاهی افراد مسائلی مانند تجربه تروما، یا اعتیاد به مواد مخدر را که در شناخت خود تاثیر می گذارند، به ADHD نسبت می دهند. مواردی وجود دارد که تشابه زیادی با ADHD دارد، بنابراین مهم است تا افراد بزرگسال به متخصص مراجعه کنند تا بتواند تفاوت بین ADHD کلاسیک که زیربنای بیولوژیکی دارد و از کودکی شروع می‌شود و موارد دیگر که شباهت با ADHD دارد، اما دارای منبع متفاوتی است را تشخیص دهند.
تشخیص ADHD در کودکان
در مورد شیوع آن در کودکان مسائلی مطرح می شود، اینکه ADHD بالاتر از حد واقعی تشخیص داده شده است و برخی کودکان در حالی که نیازی به دارو نداشتند، تحت دارودرمانی قرار گرفتند. حال این سوال مطرح می شود که آیا برخی رفتارها مانند پرخاشگری یا عدم توجه، در مدرسه جزء طبیعت دوران کودکی نیست؟ آیا ممکن است والدینی که بیش از حد کار می کنند و مسئولیت های زیادی دارند دنبال دلیلی برای کنترل فرزندانشان باشند، زیرا خودشان نمی توانند این کار را انجام دهند؟ آیا این نگرانی‌ها درست است؟
جواب صحیح این است که بگوییم در برخی موارد، ADHD اشتباه تشخیص داده شده است، نه اینکه بیش از حد یا کمتر تشخیص داده شده باشد، زیرا همانطور که قبلا در مورد آن صحبت کردیم. این موضوع به تشخیص درمانگر بستگی دارد که با توجه به علائمی که می بیند چه تشخیصی می دهد.
درمان ADHD
دو نوع درمان در ADHD وجود دارد. یکی از آنها دارو درمانی است که شامل داروهای محرک و غیرمحرک است و دیگری درمان های روانشناختی است که مانند روش CBT در بزرگسالان عمل می کند و بدیهی است زمانی که شما با کودکان خردسال سروکار دارید، رفتار درمانی بهتر است زیرا شبیه به فرزندپروری است. هرچند این دو نوع درمان کارهای بسیار متفاوتی انجام می دهند.
اما برای افرادی که دارو درمانی مناسبشان است، دارو روی دوپامین اثر می گذارد که به طور مستقیم به شناخت فرد کمک می‌کند. وقتی افراد دارو مصرف می کنند، بدون هیچ گونه احساس ناراحتی قادر به تمرکز کردن خواهند بود. بنابراین، دارو می‌تواند به افراد کمک کند بهتر تمرکز کرده و شناخت خود را کنترل کنند، اما به محض اینکه اثر آن از بین برود، فرد به حالت عادی خود باز می‌گردد و همچنان علائم ADHD را دوباره تجربه خواهد کرد.
درمان‌های شناختی رفتاری روی چند چیز کار می‌کنند، به افراد مهارت‌های مقابله ای را آموزش می‌دهند، بنابراین آنها استراتژی‌هایی در مورد چگونگی سازماندهی امور می آموزند. زمانی که با والدینی که بچه خردسال دارند کار می‌شود، به والدین آموزش داده می شود که روالی را برای کودک تنظیم کرده و موقعیت هایی را ایجاد کنند تا به او کمک کند بهترین عملکرد خود را داشته باشد. همچنین، به افراد مبتلا به ADHD در شناسایی حوزه هایی در زندگی خود که قادرند به موفقیت برسند، کمک می شود. مثل اینکه چه محیط‌هایی منجر به تحریک علائمشان نمی شود.
بنابراین، اگر با جوانی روبه رو هستید که در تلاش است تا بفهمد کدام مسیر تحصیلی یا شغلی مناسب اوست، ممکن است از او بشنوید که: « من بهترینم را زمانی انجام می‌دهم که فعال هستم، زمانی که بیرون منزل هستم، یا مواقعی که با دستانم کار می‌کنم. کار پشت کامپیوتر را نمی توانم به خوبی انجام دهم.» بنابراین، به افراد برای کسب خودآگاهی و تصمیم گیری در جهت موفقیت کمک می شود.
در نهایت، هیچ راه درستی برای انتخاب درمان وجود ندارد. هر دوی این گزینه ها می توانند بسیار مفید باشند. در نتیجه، هر دو نوع درمان مؤثر هستند و به شکلی مکمل به هم کمک می کنند.
تشخیص ADHD در سن خیلی پایین
رفتارهای مخرب و بیش فعالی در سن کم تا حدودی هنجار است، به همین دلیل تشخیص آن در سن پایین دشوار است، زیرا بین کودکی سه ساله با شیطنت های عادی و کودکی دیگر که واقعا یک اختلال مزمن دارد، تفاوت وجود دارد.. بنابراین، برای مصرف دارو احتیاط زیادی باید وجود داشته باشد. نه به این دلیل که مصرف داروها در آن سن مضر هستند، بلکه در سنین قبل از پیش دبستانی تشخیص اینکه چه کسی واقعا ADHD دارد و چه کسی ندارد، آسان نیست.
مخاطرات ADHD
تحقیقات نشان داده است که افراد مبتلا به ADHD در معرض خطر نتایج بد در زندگی خود و اختلالات همزمانی مانند افسردگی، اعتیاد و حتی خودکشی قرار دارند. چرا اینطور است؟ و چگونه درمان می تواند کمک کند؟
ADHD یکی از بزرگترین عوامل خطر است. زیرا افراد مبتلا به ADHD با خودکنترلی به عنوان ویژگی اصلی اختلالِ خود مشکل دارند. بنابراین، گاهی اوقات در تصمیم گیری دقیق دچار مشکل شده و به دردسر می افتند. همچنین رفتارهای پرریسک و مخاطره آمیز دارند، زیرا صبر پایینی دارند و اگر چیزی را می خواهند، گاهی در مورد آن فکر نمی کنند.
یکی دیگر از مکانیسم‌های بالقوه افراد مبتلا به ADHD این است که متاسفانه تجربیات منفی زیادی را در زندگی خود داشتند، زیرا گاهی اوقات به اندازه سایر بچه‌ها در مدرسه خوب نبودند، دوستان زیادی ندارند و در این مورد احساس بدی نسبت به خود دارند. آنها بازخوردهای منفی زیادی از محیط دریافت می‌کنند و این موضوع منجر به ایجاد مسائل مربوط به عزت نفس پایین و سایر مشکلات می شود که گاهی منجر به افسردگی و اضطراب در آنها می گردد. بنابراین در اینجا مساله کمی پیچیده تر است، آنها نه تنها علائم ADHD بلکه تجربیات ناشی از آن را نیز دارند. چنانچه آن را درمان نکنند و در مسیر درست قرار نگیرند و و از حمایت های مناسب برخوردار نشوند مشکلات بیشتری برایشان ایجاد می‌شود. بخش بزرگی از کمک به درمان افراد در دوران کودکی، نوجوانی، و بزرگسالی، آگاهی از این خطرات و کمک به آنها برای اتخاذ تصمیمات صحیح است.
