انواع طرحواره‌ها

طرحواره‌ها (Schemas) به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام نشان‌دهنده الگوهای خاصی از تفکر و احساسات هستند. جفری یانگ، بنیان‌گذار طرحواره درمانی، طرحواره‌های ناسازگار اولیه را به 18 دسته تقسیم کرده است که در پنج حوزه اصلی قرار می‌گیرند. در ادامه به توضیح هر کدام از این طرحواره‌ها می‌پردازیم:

حوزه 1: جدایی و طرد

این حوزه مربوط به احساسات مربوط به عدم امنیت و ناتوانی در ایجاد روابط سالم و اطمینان‌بخش است.

1. رهاشدگی / بی‌ثباتی (Abandonment/Instability):

   • ترس از ترک شدن و ناپایداری روابط نزدیک.
   • احساس عدم اطمینان به تداوم حضور دیگران در زندگی.

2. بی‌اعتمادی / (بدرفتاری)سوءاستفاده (Mistrust/Abuse):

   • انتظار برای آسیب دیدن، سوءاستفاده یا خیانت از سوی دیگران.
   • احساس اینکه دیگران نیت بد دارند و نمی‌توان به آنها اعتماد کرد.

3. محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation):

   • احساس عدم دریافت محبت، توجه و حمایت هیجانی از سوی دیگران.
   • نیازهای هیجانی برآورده نشده.

4. نقص / شرم (Defectiveness/Shame):

   • احساس نقص، بی‌ارزشی و شرم.
   • باور به اینکه اگر دیگران واقعیت فرد را بدانند، او را طرد خواهند کرد.

5. انزوای اجتماعی / بیگانگی (Social Isolation/Alienation):

• • احساس بیگانگی و جدایی از دیگران.
  • باور به اینکه فرد به هیچ گروه یا جامعه‌ای تعلق ندارد.

حوزه 2: خودگردانی و عملکرد مختل

این حوزه شامل طرحواره‌هایی است که باعث ناتوانی فرد در داشتن استقلال و عملکرد موثر می‌شوند.

1. وابستگی / بی‌کفایتی (Dependence/Incompetence):

   • باور به ناتوانی در انجام وظایف روزانه بدون کمک دیگران.
   • احساس بی‌کفایتی در تصمیم‌گیری‌ها و انجام کارها.

2. آسیب‌پذیری نسبت به ضرر یا بیماری (Vulnerability to Harm or Illness):

   • ترس از وقوع فجایع و بیماری‌های قریب‌الوقوع.
   • نگرانی مداوم از آسیب‌های فیزیکی، بیماری‌ها یا حوادث ناگوار.

3. خویشتن تحول نیافته / گرفتار (Enmeshment/Undeveloped Self):

   • ناتوانی در ایجاد هویت مستقل به دلیل وابستگی شدید به دیگران.
   • احساس گم‌شدگی و عدم هویت مستقل.

4. شکست (Failure):

   • باور به اینکه فرد در دستیابی به موفقیت‌ها و اهداف خود ناکام خواهد بود.
   • احساس ناتوانی و بی‌کفایتی در مقایسه با دیگران.

حوزه 3: محدودیت‌های مختل

این حوزه شامل طرحواره‌هایی است که باعث ناتوانی فرد در تعیین محدودیت‌ها و مرزهای سالم می‌شود.

1. استحقاق / بزرگ منشی (Entitlement/Grandiosity):

   • باور به اینکه فرد مستحق امتیازات ویژه‌ای است که دیگران ندارند.
   • رفتار خودخواهانه و عدم توجه به نیازهای دیگران.

2. خویشتن‌داری ناکافی / خودانضباطی ناکافی (Insufficient Self-Control/Self-Discipline):

   • ناتوانی در کنترل امیال و احساسات.
   • تمایل به اجتناب از ناراحتی و انجام وظایف دشوار.

حوزه 4: جهت‌گیری به سمت دیگران

این حوزه شامل طرحواره‌هایی است که باعث می‌شود فرد بیش از حد به نیازها و انتظارات دیگران توجه کند و نیازهای خود را نادیده بگیرد.

1. اطاعت(تسلیم) (Subjugation):      انواع طرحواره‌ها

   • احساس تسلیم شدن در برابر دیگران به منظور جلوگیری از نارضایتی و تنش.
   • احساس اینکه نیازها و خواسته‌های فرد نادیده گرفته می‌شوند.

2. ایثارگری (Self-Sacrifice):

   • تمایل به فداکاری برای دیگران به بهای نیازهای خود.
   • احساس گناه و بی‌ارزشی در صورت عدم کمک به دیگران.

3. پذیرش (تأییدجویی) / جلب توجه (Approval-Seeking/Recognition-Seeking):

   • نیاز مداوم به تأیید و تشویق از سوی دیگران.
   • تلاش برای جلب توجه و پذیرش اجتماعی.

حوزه 5:گوش به زنگی بیش از حد و بازداری (کمال‌گرایی)

انواع طرحواره‌ها

این حوزه شامل طرحواره‌هایی است که باعث می‌شود فرد بیش از حد به استانداردها و انتظارات سخت‌گیرانه پایبند باشد و احساس ارزشمندی خود را به عملکرد و دستاوردها وابسته کند.

1. معیارهای سخت‌گیرانه / انتقاد بیش از حد (Unrelenting Standards/Hypercriticalness):

   • تمایل به تعیین استانداردهای بالا و انتقاد بیش از حد از خود.
   • احساس نارضایتی مداوم از عملکرد خود و دیگران.

2. منفی‌گرایی / بدبینی (Negativity/Pessimism):

   • تمرکز بر جنبه‌های منفی زندگی و انتظارات منفی.
   • نگرانی مداوم از مشکلات و شکست‌ها.

3. بازداری هیجانی (Emotional Inhibition):

   • سرکوب احساسات و ابرازهای هیجانی به منظور جلوگیری از نارضایتی و تنش.
   • تمایل به کنترل و مهار هیجانات.

4. تنبیه (Punitiveness):

   • باور به اینکه افراد باید به خاطر اشتباهاتشان تنبیه شوند.
   • عدم تحمل اشتباهات و خطاها در خود و دیگران.

انواع طرحواره‌ها

نتیجه‌گیری

طرحواره‌ها الگوهای فکری و احساسی عمیقی هستند که از تجربیات کودکی نشأت می‌گیرند و می‌توانند تأثیرات عمیقی بر زندگی و روابط فرد بگذارند. شناسایی و تغییر این طرحواره‌ها از طریق طرحواره درمانی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش مشکلات روانی و رفتاری کمک کند. با آگاهی از این طرحواره‌ها، افراد می‌توانند به درک بهتری از خود و الگوهای فکری و احساسی‌شان دست یابند و مسیر بهبود روانی و رشد شخصی را آغاز کنند.

انواع طرحواره‌ها

انواع طرحواره‌ها

انواع طرحواره‌ها